Kalibutanong Krisis sa Ekonomiya Nagkagrabe

Nagpadayon ang paggrabe sa krisis sa pinansya ug ekonomiya sa pangkalibutanong sistimang kapitalista nga giilang pinakagrabe sukad niadtong GREAT Depression sa dekada 1930. Taliwa sa trilyon-trilyong dolyar nga gipabaha sa gubyernong Estados Unidos para sustinihan ang sistimang pinansyal, nilukapa pa gihapon ang Citigroup, usa sa pinakadakong bangko sa kalibutan, nga gikinahanglang sagupon sa gubyerno.

Sa pagsugod sa signos sa krisis sa pinansya niadtong Agosto 2006, gitawag kining problema lang sa mga SUBPRIME nga pautang sa pabalay (housing mortgage) na gamay nga bahin sa halos $13 trilyong ekonomiya sa Estados Unidos. Apan nihapak ang krisis sa pinansya niadtong setyembre-Oktobre sa dihang nalugi ug nabarangkote ang daghang mga bangko ug uban pang institusyong pinansyal ug nigrabe ang pag-istrikto sa pautang (credit crunch). Nalugi ug naughan sa pondo ang mga bangko tungod sa sobra kadakong utang nila dili lang sa SUBPRIME nga pautang sa pabalay, kundili lakip sa ubang instrumento sa pinansya parehas sa CREDIT DEFAULT SWAPS ug uban pang DERIVATIVES. Nahimong nigrabe ang krisis sa pinansya maong naobliga ang mga gobyerno sa Estados Unidos ug sa Europian Union nga sagupon ang mga dagkong bangkong nalugi ug gikahadlukang mabangkarote ug makapalugwa sa dakong kapital aron balik nga paagasun ang pautang ug pinugos nga iapil ang uban niini sa mas dagkong bangko. Sa kadakong kapital nga gipalugwa sa Estado, ang ubang bangko nahimong gipanag-iya sa sa gubyerno. Gibana-banang adunay $ 5 trilyunes na ang gipahulam sa gubyernong U.S. sa mga bangko ug sa mga langyaw'ng gubyerno aron ipabiling nagdagan ang pangkalibutanong sistima sa pinansyal.

Pinakagrabeng naigo sa krisis sa pinansya ang U.S., apan niigo pod kini sa uban pang mga abanteng kapitalistang nasud ug sa mga devloping countries. Naigo na pod sa krisis ang Westen europe ug Japan. Nisunod niini ang mga developing countries sama sa China,India ug Brazil. Naapil pod ang Eastern Europe ug maski ang Gulf States nga bisan adunahan sa lana apan na-enganyo sa proyektong pang-ekonomiya nga gigastuhan sa langyaw'ng pautang. Parehas sa U.S., nagbuhos usab sa bilyon-bilyong dolyar ang mga gubyerno aron sagupon ang mga naluging bangko ug sulbaron ang credit crunch.

Anaa sa luyo sa grabeng krisis sa pinanya ang tinuod nga kisis sa ekonomiya. Ang krisis sa pautang sa pabalay bunga lamang sasobrang produksyon sa mugnang mga balay nga lampas sa kakayahan ug kapasidad sa tawo nga mubayad. Dili lamang sa industriya sa pabalay ang adunay sobrang produksyon. Susama niini usab ang kahimtang sa ubang sektor sa ekonomiya, sama sa industriya sa Auto, cellular phones ug computers. Niining katapusang bahin sa 2008, nilugwa na sa mga datus sa mga gubyerno ang paghinay sa prodksyon, paghinay sa halin sa mga paninda ug pagdaghan sa mga tawong walay trabaho. Wala nahitabo sa usa lamang ka tuig ang pagdako sa surplus sa produksyon ug dili makasabay nga kakayahan sa mga konsyumedor nga paliton ang mga produkto.

Anaa na sa resesyon ang Estados Unidos, Japan ug kadgahanan sa mga nasud nga lakip sa Europian Union. Wala pay opisyal nga kompirmasyon ang gubyernong Estados Unidos nga anaa na sa reseyon ang ekonomiya, apan daghan sa mga ekonomista ug kapitalista ang nagtuong nga adunay nay reseson subay sa pag-ubos sa produksyon sa nilabay'ng duha ka quarter sa tuig 2008, pagdaghan sa mga walay trabaho (gutaktak ang 50 thousand OFWs sa USA), paggamay sa export ug import. Usa ka timailhan sa kagrabe sa krisis sa ekonomiya ang dugan sa duyog sa pag-igo sa resesyon sa U.S., Japan ug E.U. Naglunsad ang mga gubyerno og mga programa aron padasigon ug pakusgon ang produksyon.

Sa halapad nga pagkanaog sa mga presyo sa produkto ug hilaw nga mga materyales alang sa produksyon, milutaw karon ang problema sa DEFLATION- ang pag-ubos sa presyo sa daghang mga produkto ug hilaw nga materyales- nga kakaluha sa pagdyutay sa ekonomiya sa kapitalistang mga nasud. Nabalaka ang mga ekonomista nga mahitabo ang deflation nga nabatyagan sa Japan sa panahon sa grabeng resesyon niadtong tibuok dekada sa 1990.

Direktang apektado sa krisis sa mga kapitalistang nasud ang mga developing countries, apil na ang China, India ug Brazil nga parehas nga nakasandig sa export sa ilang mga produkto ug langyaw'ng kapital. Nanirado ang mga pabrika ug nag-iban ug nanaktak sa mga mamumuo ug empleyado.

Gidistrungka sa mga lakang sa mga gubyerno sa mga kapitalistang nasud ang dugay nang nanganawkanaw nga idolohiya sa gawasnong merkado (free market) ug sa patakarang pagwagtang sa kontrol sa gubyerno sa pagpadagan sa ekonomiya. Bisan pa ang mga bangkerong numero unong tigbandila sa idolohiya sa gawasnong merkado ang nangayo ug naguyupo sa dagkong tabang sa Estado aron luwason ang ilang kaugalingon ug ang tibuok sistimang pinansyal. Gipakita sa kasamtangang krisis sa pangkalibutanong sistimang kapitalista nga wala mawagtag ug dili masulbad nga natural nga krisis sa kapitalismo. Usa ka hinanaling bunga sa paggrabe sa krisis sa pinansya ug ekonomiya sa U.S. Ang pagkapilde sa Republican Party ug pagdaug ni Barack Obama sa nilabay'ng eleksyon.#